Hoe verandert iemand? En hoe merkt iemand dat hij verandert? Is verandering een constante, zijn we niet van moment tot moment iemand anders, en denken we alleen maar dat we dezelfde zijn? Iedere dag verandert iemand, dus een vakantie van twee weken verandert je 14 keer zoveel? En wat als die reis naar Berlijn leidt, en vervolgens naar Dresden en Leipzig? Maakt dat uit?

Ik ben aan het nadenken geweest in al die steden over de verschrikkingen van de mensheid, hoe een volk een leider kan kiezen die op een bijna subtiele wijze het lot van het Duitse volk afhankelijk heeft gemaakt van de vernietiging van de Untermenschen. Door stelselmatig de Joden steeds meer verschrikkingen in de schoenen te schuiven, door ze zwart te maken, ze in een hoek te drijven waar ze zich niet meer uit konden werken zonder zichzelf nog zwarter te maken. Hoe een volk daarin meegaat, meebrult, meedenkt, meedoet. Hoe moet het zijn om in een land te leven dat in oorlog met de wereld is, dat besloten heeft dat de wereld een betere plek wordt als dit land er de scepter zwaait? Ga je elke dag naar kantoor, naar school, naar de bank, naar de fabriek alsof er niets aan de hand is? Denk je elke ochtend aan overwinningen, of maak je je elke ochtend wakker van de zorgen over je zoons die op het slagveld zijn?

Hoe zwak is de mensheid om met deze ideeën mee te gaan? Hoe dichtbij staan wij daar zelf als westerse mensen? Hebben we dezelfde ratio die we ons toedichten, of hoeft het noodlot maar te knipogen en lopen we achter mensen aan als Wilders en Bush en drijven we bevolkingsgroepen of landen steeds verder de hoek in?

Maar wat mij het meeste verbaast over Duitsland is het feit dat wanneer het ene totalitaire regime overhoop is gegooid, het volgende alweer op de stoep staat. Natuurlijk, geen regime uit de 20e eeuw kan op tegen de nazi’s (alhoewel: Stalin? Mao? Mugabe? Pol Pot?) op het gebied van wreedheid, maar het communistische regime in Oost Duitsland kon er ook wat van. uiteraard nog afgezien van de rest van het Warschaupact. Judith en ik hebben in Leipzig zo’n acht uur met wijdopen ogen van verbazing en ontzetting en ook plezier rondgekeken in het DDR-museum in Leipzig (een echte aanrader). Ongelooflijk wat een leugens, wat een propaganda, wat een huichelarij, wat een ontzettende kleinering van ‘het volk’, wat een achterhouden van alles wat progressief is. Hoe konden mensen zo leven?

Natuurlijk hadden de mensen het ‘goed’, voor een bepaalde waarde van ‘goed’. Er was nauwelijks werkeloosheid, de mensen hadden te eten, ze woonden in verwarmde huizen. Maar er was geen vrijheid, mensen konden geen keuzes maken, ze hadden geen invloed op hun eigen leven, alles werd bepaald door de staat, van de wieg tot het graf. En al vanaf de wieg werden de kinderen gehersenspoeld. Ik heb kinderboeken gezien voor kinderen van 5, 6 jaar waarin militarisme werd verheerlijk "De soldaat staat voor ons op wacht, later als ik groot ben ga ik ook mijn land verdedigen". Hoe langer hoe meer raak ik ervan overtuigd dat Animal Farm en Brave New World maar een fractie van ons verwijderd zijn.

En dan wordt het land ‘bevrijd’, wordt het samengevoegd met het ‘vrije’ westen. En krijgen al die miljoenen mensen te horen: ‘de afgelopen veertig jaar hebben jullie als achterlijken geleefd en ga het nu maar snel doen zoals wij, dan zijn jullie brave burgers’. ‘Onze manier is de beste en wij gaan ons best doen jullie en de hele wereld ervan overtuigen dat het op onze manier moet.’ Waar heb ik dat eerder gehoord?

In Duitsland is de cirkel rond, en overal op de aarde hoor je telkens dezelfde geluiden. Respecteer ons, doe zoals wij, wij hebben de enige waarheid, wij zijn goed en zij zijn het niet. Hoe dichtbij Hitler en Honecker staan Bush en Wilders? Hoe dicht staat ieder volk bij de Duitsers? Hoeveel moet er gebeuren voor wij dezelfde verschrikkingen begaan, in de naam van vrede en vrijheid?