Maandelijks archief: december 2008

Geld moet rollen

In de Hitchhiker’s Guide to the Galaxy schrijft Douglas Adams dit over munteenheden in het heelal: "…the Triganic Pu hasits own very special problems. Its exchange rate of eight Ningis to onePu is simple enough, but since a Ningi is a triangular rubber coin sixthousand eight hundred miles along each side, no one has ever collectedenough to own one Pu.Ningis are not negotiable currency, because the Galactibanks refuse todeal in fiddling small change."

Geld moet rollenAltijd heb ik gedacht dat de Ningi aan het brein van Adams was ontsproten, maar een tijd terug kwam ik erachter dat deze een bestaande tegenpool hadden op aarde. Op de Micronesische eilandengroep Yap werd eeuwenlang betaald met munten van steen die varieerden van een halve tot 3 meter in diameter. Deze munten konden tot zo’n 4000 kg wegen, waardoor portemonnees op de eilanden waarschijnlijk niet bestonden. Ze golden in feite als een soort van onderpand en werden gebruikt bij huwelijken, losgelden, politieke deals en een enkele keer gewoon als ruilmiddel voor voedsel. De overdracht van de stenen gebeurde altijd met getuigen, iedereen wist dus van wie de steen op dat moment was. Het gebeurde dan ook weinig dat de stenen werden verplaatst, al waren ze wel voorzien van een gat in het midden waardoor een stuk hout gestoken kon worden om ze te dragen. De grootste stenen moeten gedragen zijn door enkele honderden mannen.

De waarde van de steen werd bepaald door het materiaal (de stenen werden gemaakt van kalksteen dat niet voorkwam op deze eilanden), het vakmanschap waarmee ze gemaakt waren, hoeveel mensen er gestorven waren bij het transport (het gebeurde regelmatig dat arbeiders onder zo’n munt terechtkwamen), of juist als niemand was gestorven, of als een beroemde zeevaarder de steen had geïmporteerd.

In de 19e eeuw leed de Amerikaan David Dean O’Keefe schipbreuk op het eiland, en begon een lucratieve handel met de bevolking. Tegen kokosnoten en zeekomkommers ruilde hij metalen gebruiksvoorwerpen, en maakte zo het bewerken van de Rai-stenen veel eenvoudiger, waardoor een flinke inflatie ontstond. Nieuwe stenen waren een stuk minder waard dan hun historischer voorgangers.

Toen in het begin van de 20e eeuw Spanje en Duitsland ruzieden over de rechten in het gebied, hield de handel met Rai-stenen volledig op, al worden ze vandaag de dag nog steeds gebruikt als ceremonieel middel bij overdrachten en belangrijke gebeurtenissen.

Soms is de werkelijkheid daadwerkelijk vreemder dan fictie.